Amaç
İşçilerin sağlık gözetimi konusunda iş güvenliği uzmanının yapması gerekenleri öğrenmek ve meslek hastalıkları hakkında bilgi sahibi olmaktır.
İşçilerin Sağlık Gözetimi
İşçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek her türlü sağlık hizmetini kapsar.
Çalışma ortamının gözetimi
Sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı yürütülecek her türlü önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsar. İşçilerin sağlık gözetimi kapsamda yürütülen faaliyetler çoğunlukla işyeri hekiminin görevidir, ancak çalışma ortamının gözetimi kapsamında yürütülen faaliyetler çoğunlukla iş güvenliği uzmanının görevlerinin arasındadır. Elbette ki işyeri hekiminin de çalışma ortamının gözetimi kapsamında görevleri vardır.
Çalışma ortamı gözetiminden sorumlu olan birimler İSGB, OSGB ve TSM ‘dir.
Sağlık; sadece hastalık ve sakatlık halinin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halidir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) İş sağlığı Ortak Komitesinin 1950 yılında gerçekleştirdiği toplantısında yapılan iş sağlığı tanımına göre: “Her türlü işte çalışan işçilerin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının korunması ve geliştirilmesi, çalışma şartlarından ötürü işçilerin sağlıklarının yitirilmesinin önlenmesi, çalışma sırasında sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek faktörlerden korunmaları, onların fizyolojik ve psikolojik yapılarına uygun bir işe yerleştirilmesi ve bunun sürdürülmesini, özetle işin işçiye, uygunluğunun sağlanmasını amaçlar” denilmektedir.
ILO’nun iş sağlığı konusundaki uzun vadeli hedefleri ise; İş kazaları ve meslek hastalıklarının sayısını ve ciddiyetini azaltmak. Çalışma ortamı, ekipmanı ve iş proseslerini işçinin fiziksel ve zihinsel kapasitesine uygun hale getirmek. Tüm mesleklerdeki tüm işçilerin fiziksel, zihinsel ve sosyal refahını iyileştirmek. Üye ülkelerin ulusal politika ve programlarını teşvik etmek ve uygun yardımı sağlamak.
İş Güvenliği Uzmanının Çalışma Ortamı Gözetimi İle İlgili Görevleri
İşyerinde, gece postalan da dahil olmak üzere çalışma ortamının gözetimini yapmak. İşyerindeki tehlikelerin belirlenmesi, risk analizinin ve risk değerlendirmesinin yapılması, tehlikelerin kaynağında yok edilmesine yönelik tedbirlere öncelik verilerek ortadan kaldırılması ve risklerin kontrol altına alınması için işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini de alarak gerekli çalışmaları planlamak, ölçüm analiz ve kontrollerin yapılmasını sağlamak, alınacak sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve uygulamaların takibini yapmak.
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulamaların takibini yapmak.
İş sağlığı ve güvenliği kuruluna katılarak çalışma ortamının gözetimi ile ilgili gerekli açıklamalarda bulunmak, danışmanlık yapmak ve kurulda alınan kararların uygulanmasını izlemek.
İş yerinde meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı veya herhangi bir tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak düzeltici faaliyet planlarını yapmak ve uygulamaları takip etmek.
İşyerinde yeni bir bölüm veya sistem kurulacağı ya da yeni makine, tezgah ve cihaz alınacağı durumlarda inceleme ve araştırma yaparak sağlık ve güvenlik yönünden uygun seçim yapılması için işverene tavsiyelerde bulunmak.
İşyerindeki çalışma ortamının gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek ve yönetmeliğin Ek-3’ünde belirtilen örneğine uygun yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği yaparak hazırlamak.
Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini,
Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini,
Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü ifade etmektedir.
İşyeri Sağlık Gözetimi, İş Güvenliği Uzmanı tarafından, Risk Değerlendirmeleri yapılarak,
İşçi Sağlığı Gözetimi ise, İşyeri Hekimi tarafından, Sağlık muayeneleri yapılarak gerçekleştirilir.
Sağlık Gözetimi yapılırken dikkat edilecek konular
1. İşçilerin ve işçi temsilcilerinin katılımını sağlanması gerekmektedir.
2. Uygun görülürse, uzman yardımına başvurmaktan kaçınılmamalıdır.
3. En uygun sağlık gözetimi prosedürünün belirlenmesi gerekmektedir. Tehlikenin türünü, riskin derecesini, olası sağlık etkilerini, etkilenen çalışanları, ilgili prosedür(leri), işletme bünyesinde İSG uzmanı olup olmadığının dikkate alınması gerekmektedir.
4. Bir sistem tasarlanmalı ve sorumlu bir kişi belirlenmelidir.
5. Bu sisteme uygun bir program hazırlanmalıdır.
6. Belirlenen prosedürler uygulanmalı ve çalışanlardan geri bildirim alınmalıdır.
7. Yapılan her işlemle ilgili kayıt tutulmalıdır.
8. İzleme, faaliyet ve değerlendirme yapılmalıdır.
9. Risk altında bulunan bireyler korunmalıdır; Bu yüzden yapılan risk değerlendirmeleri gözden geçirilmeli, risklerin kontrolleri iyileştirilmeli, işçi temsilcileriyle gruplanmış sonuçlar görüşülmelidir.
Sağlık gözetimi sonuçlarına göre çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek İşyeri Hekiminin görevidir.
Avrupa Birliği Ülkelerinde Sağlık Gözetimi
Bir kimsenin sağlığına zarar verebilecek bir işte çalıştığı durumlarda ortaya çıkabilecek net göstergeleri gözlemleyen sorumlu kişi işçi temsilcisidir. İşçilere hastalık semptomları ile ilgili soru soran veya bireyleri hastalık belirtileri için muayene eden nitelikli kişi işyeri hemşiresi yada işyeri sağlık memurudur. Bir doktorun gerçekleştirdiği tıbbi gözetim söz konusudur. Bu gözetimde klinik muayeneler; örneğin bazı kimyasallara maruziyet nedeniyle hastanın gösterebileceği reaksiyonun aranması söz konusu olabilir ve bu görevi yapan kişi de İSG veya Toplum Sağlığı Merkezlerindeki işyeri hekimidir. Kan, idrar tahlilleri veya nefes numuneleri aracılığıyla kurşun veya diğer kimyasal maddelerin alımını veya etkilerini, bunlara maruziyeti ölçmek ve değerlendirmek için yapılan biyolojik ve biyolojik etki izleme çalışmaları iş sağlığı ve güvenliği merkezlerinde (İSGÜM) yapılmaktadır. Bireysel sağlık kayıtlarının tutulmasından sorumlu kişi ise işyeri hekimidir.
Sağlık Gözetiminde:
– Başlangıç sağlık değerlendirmesi, bir kişi işe başladığında veya iş değiştirdiğinde yapılır. İşe giriş muayeneleri ve periyodik sağlık muayeneleri, bir kişinin çalışabilir veya belirli bir işe uygun olup olmadığını değerlendirmek için yapılır.
– Hastalık nedenli devamsızlık kayıtları izlenmelidir.
– İşyeri sağlık desteği ve eğitimi; sağlıklı beslenmenin, düzenli egzersiz yapmanın, içkiye dikkat etmenin ve sigarayı bırakmanın yararlarını açıklamak için gerekir.
– İşçilere, güvenlikle ilgili kritik hususlar söz konusu olmadıkça, uyuşturucu veya alkol hususunda genel testler yapılması gerekir.
İSGİP (İş Sağlığı ve Güvenliği İyileştirme Projesi)- İş Sağlığı Faaliyetlerini, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri (İSG-YS) kurmak, İş Sağlığı Gözetimi Rehberi yayınlamak, Meslek Hastalıkları Tanı Rehberi yayınlamak ve Sağlık Gözetimi Eğitimi vermek olarak planlamıştır.
İSGİP yaklaşımında amaç, işletmelerde İSG kurulmasına yardım etmek (yapılar, işlevler, araçlar, rehberlik etmek), İşletmelerde çalışan sorumluların eğitimlerini ve İş sağlığı profesyonellerinin eğitimlerini gerçekleştirmektir.
İSG Yönetimi eskiden yönetmelik ile yönetim şeklinde uygulanırken (Yönetmelik, Yasal yükümlülük, Uygulama, Denetleme, Değerlendirme) günümüzde bilgi ile yönetim şeklinde uygulanmaktadır. (Medya, Eğitim, Kampanyalar, Ortaklık veya Katılım, İyi uygulamaların aktarılması, Karşılaştırma / Primler / Teşvikler)
Meslek Hastalıkları
İşçi sağlığı kavramının yıllar süren gelişimi ile birçok hastalığın mesleki faktörlere bağlı olabileceği kanıtlandı. Sonrasında ise bu hastalıklara “MESLEK HASTALIĞI” denildi. Meslek Hastalıkları “zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu” olarak tanımlanmaktadır.
Meslek Hastalıkları, “Sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürürüm şartlan yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir”.
Meslek Hastalığı tanımının iki bileşeni vardır. NEDENSELLİK ve KÜMELENME.
NEDENSELLİK: Spesifik bir hastalıkla spesifik bir iş ortamı ya da mesleki maruziyet arasında nedensel ilişki vardır.
KÜMELENME: Hastalığın belli bir meslek grubunda, genel topluma göre daha yüksek oranda görülmesi söz konusudur.
Meslek Hastalığı denildiği zaman; hastalığın nedeni belli olacak, hastalık etkeniyle temas devam ettiği sürece hastalık ilerleyecek, hastalık önlenebilir olacak (hastalık etkeniyle karşılaşılmaz ise hastalık oluşmaz), hastalık etkeniyle yeniden karşılaşılırsa hastalık tekrarlanabilir olacak, hastalığın maluliyet bırakması söz konusu olabilecek, hastalık oluşursa tazminat gerektirecek ve hastalık tesbit edilirse bildirimi zorunlu olacak. Meslek Hastalıklarının Genel Özellikleri: Etkeni belli olacak, Etken veya metaboliti biyolojik ortamda bulunacak, Kendine özgü klinik tablosu olacak, Aynı meslek grubunda sıklığı yüksek olacak, Hastalık ortaya çıkmadan önce sessiz bir dönem olacak (ortalama 10 yıl).
Meslek Hastalıkları Listesi
A Grubu: Kimyasal Maddelere Bağlı Gelişen Meslek Hastalıkları
A-la Arsenik ve bileşikleri (arsenikli hidrojen dışında)
A-lb Arsenikli hidrojen ve arsin (AsH3)
A-2 Berilyum (glüsinyum) ve bileşikleri
A-3a Karbonmonoksit
A-3b Fosgen (karbonklorür)
A-3c Hidrosiyanik asit, siyanidler ve siyan bileşikleri
A-5 Krom ve bileşikleri
A-6 Civa ve anorganik bileşikleri
A-7 Manganez ve bileşikleri
A-8 Amonyak
A-9 Nikel ve bileşikleri
A-10 Fosfor ve Anorganik fosfor bileşikleri
A-11 Kurşun ve kurşun tuzları
A-12 Karbonsülfür, Kükürtlü Hidrojen,Sülfürik asit,Kükürtdioksit
A-13 Talyum ve bileşikleri
A-14 Vanadyum ve bileşikleri
A-15 Halojenler
A-15a Klor A-15b Brom
A-15c İyot A-15dFluor
A-16 Alifatik ve alisiklik hidrokarbonlar (petroletere benzinin bileşiminde bulunan petroleter, petrol benzini, kerosin, dizel yağı, mazot…)
B Grubu: Mesleki Deri Hastalıkları:
B-l Deri kanserleri ve prekanseröz deri hastalıkları (kurum, zift, katran, asfalt, antrasen, mineral yağlar, parafin ve benzeri maddelerle)
B-2 Kanserleşmeyen deri hastalıkları
C Grubu: Pnömokonyoz ve diğer Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
C-la Silikoz ve silikotüberküloz C-lb Asbestoz C-lc Silikatoz
C-İd Sideroz
C-2 Alüminyum ve bileşikleri
C-3 Sert metallerin tozları
C-4 Thomas cürufu
C-5 Mesleki bronşiyal astım
C-6 Bissinoz
D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıkları
D-l Helminthiasis: Ankilostomiasis, nekatoriasis
D-2 Tropik hastalıklar: Malarya, amöbiasis, sarı humma, veba, rekürrent ateş, dank, leishmanyoz, frambosie, lepra, lekeli humma, riketsiyöz
D-3 Hayvanlardan insana bulaşan hastalıklar: Bruselloz, tetanoz, şarbon, salmonella enfeksiyonları, Weil hastalığı, kuduz, ornithozlar, psittakoz, rekürent ateş, şap hastalığı, çiçek, Q Humması, lekeli humma, ekinokok humması, ruam, bovin tipi tüberküloz
D-4 Viral Hepatit, tüberküloz
E Grubu: Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları
E-l İyonlayıcı ışınlarla olan hastalıklar
1- Elektromanyetik ışınlar (röntgen, gama …)
2- Korpüsküler ışınlar (alfa, beta, nötron ve protonlar), lazer ışınları
E-2 İnfraruj ışınlan ile katarakt
E-3 Gürültü sonucu işitme kaybı
E-4 Hava basıncındaki ani değişimlerle olan hastalıklar
E-5 Titreşim sonucu kemik – eklem zararları ve anjionörotik bozukluklar
Meslek Hastalıkları ve Periyodik Muayeneler
Meslek Hastalıklarının tanınmasında, periyodik muayenelerin usulüne uygun olarak yapılmasının yani gerekli çeşitli laboratuar tetkikleri ile birlikte yapılmasının önemi büyüktür. Periyodik muayenelerin amacı, meslek hastalıkları tanılarının olabildiğince erken konulması ve hastalığın maluliyetinin durdurulmasıdır.
RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Meslek hastalıklarının önlenmesinde en önemli veri kaynağıdır. İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalara risk değerlendirmesi denir.
Çalışanlarda Görülen Sağlık Sorunları
Toplumda görülen Genel Hastalıklar çalışanlarda da görülür (Kış aylarında üsye, yaz aylarında ishal vb.)
Çalışma ortamına bağlı olarak bazı hastalıklara yakalanma ve hastalığın seyrinin daha kötü olmasına neden olan İşle İlgili Hastalıklar . (kr. bronşit, cilt hastalıkları, koroner arter hastalığı vb.)
Meslek33 Hastalıkları ve İş Kazaları (kurşun zehirlenmesi, pnömokonyoz vb. gibi çalışanların doğrudan o işi yaptıkları için başlarına gelen rahatsızlıklardır).
İşyerinde Sağlık Riskleri
Fiziksel Faktörler: Gürültü, Titreşim, Aydınlatma, Isı ve nem, Işınlar, Basınç değişimleri, vb.
Mekanik Faktörler: Ağır yük kaldırma ve taşıma, Duruş bozuklukları, Ergonomik sorunlar, Kazalar, vb.
Kimyasal Faktörler: Madenler, Solventler, Zehirli gazlar, Asitler, Alkaliler, Boyalar, Pestisitler, Herbisitler, vb.
Tozlar (Pnömokonyozlar): Silikozis, Bisinozis, Asbestozis, vb.
Biyolojik Faktörler: Şarbon, Bruselloz, Tetanos, Parazitler, Kuduz, Tbc. vb.
Psiko-Sosyal Riskler: Stres, Vardiyalı çalışma, Tek düze iş, Aşın yorgunluk, Tükenmişlik, vb.
İşyeri Ortam Analizleri
İşyerindeki zararlıların ölçümünde dikkat edilmesi gereken iki adet parametre mevcuttur. MAC: Maximum allowable concentration (İzin verilen en yüksek konsantrasyon). Kısa sürede etkisi ortaya çıkan zararlılar için kullanılır.
TLV: Threshold limit value (Eşik değer). Günlük ortalama değer ya da eşik değeri gösterir.
Etkisi uzun sürede ortaya çıkan zararlıların ortam ölçümünde tercih edilir.
2010 yılında Türkiye’de durum (ÇSGB)
9.9 milyon sigortalı çalışan kayıtlarda görülmektedir.
64 316 kayıtlı iş kazası (% 83′ ü KOBİ’ lerde) tesbit edilmiştir.
2009 ‘da 1161 ölümlü iş kazası (Dünya ortalamasının üzerinde) olmuştur.
Ölümlü kazalar çoğunlukla maden, inşaat ve metal iş kolunda oluşmuştur.
TC’de yaklaşık 40 bin meslek hastalığı tanısı saptanması gerekirken, saptanan sadece 533
vaka vardır.
Sonuç
Dünya nüfusu 6.5 milyarı aşıyor. Bunların; 1.3 milyarı günde 1 doların, 3 milyarı günde 2
doların altında günlük gelire sahiptir.
Dünya nüfusunun % 10’u dünya gelirinin %70’ini alıyor.
Ülkemiz nüfusu 2010 Sağlık Bakanlığı verilerine göre 73,722,988 dir. Bu nüfusun 15 yaş ve üstü (faal nüfus) 52 milyondur. Bunun ancak 22 milyonunu istihdam edebiliyoruz. İşsizlik,
Kayıt dışı ekonomi, Ülke ekonomisinin yarısı sayılamıyor. 10 milyondan fazla insanın sosyal güvenlik kaydı yoktur. 10 milyondan fazla işçinin örgütlenme oranı sadece % 5.5 dir.