Bakım ve onarım hizmetleri; makine,tezgah ve tesislerin daha uzun sürelerle, arızasız ve problemsiz olarak çalışmasını; beklenmedik arızalar sebebiyle tehlikeli durumların ortaya çıkmaması; istenmeyen olaylara, kazalara, yaralanmalara, malzeme hasarlarına, zaman kaybına sebep olmaması için yapılan planlı ve düzenli çalışmalardır.
Periyodik bakımlar :
Makine ve tesislerin ömrünün uzamasına katkıda bulunur.
Beklenmedik arızalar sebebiyle kazalara sebebiyet verilmesini önler can güvenliğini sağlar.
Ancak yapılan istatistikler, ve edindiğimiz tecrübeler, tamir, bakım ve onarım çalışmaları esnasında çok fazla sayıda kazaların meydana geldiğini göstermektedir. Bu kazalar, tamir ve bakım çalışmalarının yeterli emniyet tedbiri alınmadan yapılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, bakım ve onarım faaliyetlerinin planlı, programlı olarak yapılması gerekmektedir.
İşyerlerinde, bakım onarım işlemleri için bir sistem yerleştirilmeli, TALİMATLAR ve YÖNERGELER HAZIRLANMALIDIR.
Sözlü emirler, yanlış duymalara ve yanlış anlaşılmalara sebep olabileceğinden dolayı, insan hayatının söz konusu olduğu durumlarda güvenilir değildir.
Etkili kontrol, yazılı bir sistemle sağlanmalıdır. Ancak yazılı bir yönergenin tek başına kazaları önleyemeyeceği hususuna dikkat edilmelidir. Yönergelerin yanında eğitim ve denetim hizmetleri asla göz ardı edilmemelidir.
Muayene ve bakım programı, makineleri, aletleri ve koruyucuları GÜVENLİ ÇALIŞMA DURUMUNDA TUTACAK şekilde yapılmalıdır.
Yönergelerde ve talimatlarda, çalışma izin şartları net olarak belirlenmeli, işi yapanların, bundan sorumlu olanların, böyle izinleri imzalayacak kişilerin açık ve net bir şekilde belirlenmesi, bu kişilerin de doğru ve etkin karar vermeleri gerekmektedir.
Bakım onarım çalışmalarına izin verilmesi hususunda bir sistem kurulmalıdır. Bu sistemde; yöneticilerin, işçilerin, müteahhitlerin ve diğer şahısların uymaları gerekli tedbirler ve şartlar açık ve net bir şekilde belirlenmelidir.
Bu sistemde;
Yapılacak iş,
İşi kimin denetleyeceği,
Alınacak güvenlik tedbirleri,
İşe başlamadan önce çalışanlar tarafından alınacak gerekli tedbirler,(Örneğin; fiziksel kilitleme aygıtlarının takılması, tehlike uyarı levhalarının asılması gibi)
Çalışma alanının güvenli olup olmadığının tespiti ve güvenli hale getirilmesi,
Çalışma izninin kaldırılmasından önce yapılması gerekli işlemlerin belirtilmesi, bu işlemlerin kimler tarafından yapılacağının açık olarak yazılması, belge sisteminin yerleştirilmesi,
gerekmektedir.
Bu şekilde uygun bir sistemle, planlı ve programlı yapılan çalışmalarda:
İş veriminin artması sağlanır;
Malzeme kayıpları en aza indirilir,
İsraf önlenir,
Her şeyin en iyi şekilde ve en verimli şekilde kullanılması sağlanır,
Çalışanların GÜVENİ kazanılmış olur.
Bakım ve onarım işlerinin yapılması belli bir izin prosedürüne bağlanmalıdır. Çalışmaya izin şartlarının tasarımı , belirlenmesi, RİSKİN TÜRÜNE VE DERECESİNE, İŞİN KARMAŞIKLIĞINA VE İLGİLİ ENDÜSTRİ KOLUNA göre yapılmalıdır.
Bakım ekibine;
Makinelerin korunması ilkeleri ,
Elektrik ve mekanik güvenlik,
Bakım işlerinde çalışma izni,
hususlarında yeterli eğitim verilmelidir.
Eğitimle yetinmemeli, mutlaka etkili bir DENETİM SİSTEMİ kurulmalıdır. Otokontrol mekanizmaları geliştirilmelidir. Çünkü insanlar sadece bilmedikleri için hata yapmazlar. Daha çok bildikleri konularda, yanlış ve hatalı olduklarını bile bile hata yaparlar , yanlış yaparlar. Bu tür yanlışların yapılmaması için de uygun denetim mekanizmalarının geliştirilmesi, kurulması, çalıştırılması gereklidir.
Bakım ve onarım çalışmalarında, önceden planlanmamış, Beklenmedik bir zamanda meydana gelen bir arızayı giderirken, kaza riski daha fazladır. Çünkü ani durumlarda, gerekli malzemeler temin edilememekte, uygun olmayan malzeme ile çalışılması, zorunluluğu ortaya çıkabilmekte ve dolaysıyla kazalara zemin hazırlanmış olmaktadır.
Bir diğer sakınca da, uygun ve yeterli eğitimi olan ekiplerin oluşturulamamasıdır. Uygun ekiplerin oluşturulamaması yine kazalara davetiye çıkarmaktadır.
Plansız olarak yapılan bakım ve onarım çalışmalarının bir diğer mahsuru ise yapılan çalışmalar esnasında uygun izin prosedürünün uygulanmamış, olması, yetkililerin haberdar edilememiş olması, dolaysıyla yetkili teknik eleman nezaretinin mevcut olmaması ve gerekli emniyet tedbirlerinin kamil manada alınamamış olması sebebiyle kazalara sebep olunmasıdır.
Bu sebeple bakım ve onarım çalışmalarının planlı ve programlı olarak yapılmasına gayret gösterilmelidir. Planlı ve programlı bakım ve onarım çalışmalarının düzgün olarak yapılması durumunda, beklenmedik arızalar en aza indirilmiş olacaktır.
Her şeye rağmen ortaya çıkabilecek, arızalar tahmin edilerek, bu durumlarda yapılacak işlemler önceden planlanmalı, ekstra durumlar karşısında yapılacak işlemler önceden tasarlanmalı, gerekli malzeme ve personelin nasıl tedarik edileceği planlanmalıdır.
Bakım ve onarım işlerindeki kazalar, en çok, işe başlamadan önce ve işin bitiminde meydana gelmektedir.
Bu sebeple bakım ve onarım işlerine başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınması, tehlikelerin gözlenmesi, işe apartopar dalınmaması gerekmektedir.
İşin bitiminde ise, yine gerekli kontrollerin yapılması, sökülmüş veya bozulmuş koruyucu sistemlerin yerine yerleştirilmesi, düzeltilmesi, bütün bu tedbirlerde sonra çalışmaya başlanılması gereklidir.
Kazaların bir kısmı da, bakım ve onarım sonrası, yapılan normal çalışmalarda meydana gelmektedir. Bakım ve onarın esnasında yapılmış olan değişikliklerden operatörün haberdar edilmemesi bu tür kazalara sebebiyet vermektedir.
Bakım ve onarımlarda tespit edilen önemli hususların kayda alınması, daha sonraki kontrollerde bu kayıtlara dikkat edilmesi gereklidir.
Makine tezgah ve tesislerde normal çalışmalar esnasında görülen değişik durumlar, arızalar, kayda alınmalı, büyük revizyon ve bakım çalışmaları esnasında bu kayıtlardan istifade edilmelidir. İşyerinde bu tür kayıt sisteminin oluşturulmaması, İşletmeleri ve idarecileri şahısların hafızalarına bağımlı kılar.
Halbuki İşletmelerin, şahıslara ve şahısların hafızalarına güvenerek çalışması doğru değildir. Şahısların hafızaları yanılabilir, şahıslar fanidir, her zaman işyerinde mevcut olmayabilir. Fakat işyerinin sürekli veya uzun ömürlü olması isteniyorsa KAYIT SİSTEMİ YERLEŞTİRİLMELİDİR. Bu kayıt sistemi yeterli seviyede olmalıdır. Bürokrasiyi çok fazla artırmamalı, buna mukabil bazı bilgilerin unutulup kaybolmasına sebep olmamalıdır.
İşyerinde uygun bir kayıt sisteminin, belge sisteminin kurulması, bilgi akışının güvenli ve sürekli bir şekilde sağlanmış olması,MÜESSESE OLMANIN ŞARTIDIR. Aksi halde, işler, el yordamı ile, kişilerin şahsi gayretleri ile, omuz gücü ile yürütülüyor demektir ki, bu yürümenin ve yürütmenin sürekli olması mümkün değildir. Çünkü kişilere bağımlıdır. Kişiler ise fanidir.
Bakım ve onarımlar, UZMAN kişiler tarafından yapılmalıdır.
Makine bakım ve onarım işlerinde görevli olan kişilerin, makine yapımcılarının önerileri hakkında yeterli bilgilerinin bulunması gerekmektedir.
Makine yapımcıları tarafından tavsiye edilen yağlama programlarına özen gösterilmelidir. Kullanılan yağlar, yapımcının tavsiye ettiği nitelikte olmalıdır.
Muayene veya bakım sırasında, koruyucuların kaldırılması gerektiğinde, güç kesilmeli, şalter kilitlenmelidir.
Makinelerde herhangi bir bakım ve onarım işlemi yapıldıktan sonra koruyucu düzenlerin yerlerine düzgün olarak takılmasına dikkat edilmelidir. Bu hususta gerekli kontroller yapılmalıdır. İşyerlerinde, makine tezgah ve tesisler üzerinde yapılan tamir ve bakımlar esnasında çıkarılmış olan makine koruyucu sistemlerin yerlerine yerleştirilmeden, makineyi, tezgahı, tesisi çalıştırdıkları, koruyucuların kenarda köşede tozlanmaya terkedildikleri çok sık rastlanan hatalı hareketlerdendir. Bu hatalı davranışlar birçok kazanın sebebini teşkil etmektedir.
Önleyici bakım sistemlerinde koruyucuların düzgün denetimlerinin yapılması (Gevşek vidalar, aşınmış yataklar, kusurlu kablolar, pimlerin kaybolması ve benzeri durumlarda olduğu gibi) herhangi bir sorun çıkmadan önce, kusurların ve noksanların düzeltilmesini sağlar.
Kilitlemeli koruyucular ve makinelerin küçük parçalarında operatörü korumak için bulundurulan güvenlik aygıtları aynı zamanda bakımcıyı da korurlar. Ancak büyük çaptaki makinelerde ve tesislerde, tehlikeli alana giren ve tesisat çalıştırıldığında gözden uzak olduğu için görülemeyen bakımcıların korunması için özel tedbirler alınmalıdır.
Her makine ve tesis için bakım, onarım ve kontrol talimatları hazırlanmalıdır. Bu talimatlarda hangi periyotlarda hangi tür bakımların yapılacağı belirtilmeli, değiştirilmesi gerekli parçalar tesbit edilmeli, bu parçaların hangi sürelerde veya hangi seviyedeki aşınmalarda veya hangi durumlarda değiştirileceğinin açık olarak belirlenmesi gerekmektedir.
Bakım ve onarım işlerinde iyi malzemenin kullanılması gereklidir. Malzemenin kötü olması bakımı kötü hale getirir, kötü bakım arızalara ve kazalara davetiye çıkarır.
İşyerinde çalışanlar; binalarda, inşaatta, makinede, tesisatta göreceği noksan veya tehlikeli durumları, amirine veya bakım ve onarım işlerinde görevli olanlara hemen bildirmesi, İşverenin de bu arızaları en kısa zamanda, en uygun şekilde gidermesi gereklidir.
Bakım ve onarım işlerinde uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Rutubetli ve iletken ortamlarda düşük gerilimli (24 volt )aydınlatma cihazları kullanılmalıdır.
Bakım ve onarım işlerinde görevlendirilecek işçilerin bütün malzemelerini koyabileceği ve kolaylıkla taşıyabileceği takım çantaları veya kutuları verilecektir. Bu işlerde kullanılan büyük aletlerin taşınması için el arabaları bulundurulacaktır.
Bina ve tesisatta yapılacak bakım ve onarın işlerinde, geçici olarak uygun ve güvenli sabit merdivenlerle platformlar, geçit ve iskeleler yapılacaktır.
Bakım ve onarım işleri çalışmalar durdurulmadan yapıldığı durumlarda, gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır.
Zararlı, zehirli gazların bulunduğu, havalandırmanın yeterli olmadığı yerlerde (Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolarda) yapılan çalışmalarda, gerekli kişisel koruyucu malzemeler verilmelidir. Bu gibi yerlerde tecrübeli ve usta işçiler çalıştırılmalı, kişisel koruyucuları kullanmaları temin edilmeli, bir veya birkaç kişi gözlemci olarak görevlendirilmelidir. Muhtemel bir zehirlenme durumunda ilk yardım yapacak malzeme ve kişiler hazır bulundurulmalıdır.
Hendek, çukur ve diğer kazı işlerinin yapıldığı durumlarda, uygun şekilde payandalar ve korkuluklar yapılacak ve buralar geceleri ışıklandırılacaktır.
Basınçlı kazanlar ve kaplar basınç altında iken onarılmamalıdır.
Onarılacak tank veya depoların diğer tank veya depolarla olan bağlantıları kesilmelidir.
Onarılan tank veya depoların içinde mekanik karıştırma tertibatı bulunduğu durumlarda, onarıma başlanmadan önce karıştırma tertibatının güç kaynağı ile irtibatı kesilmeli ve karıştırıcı uygun şekilde takozlanmalı, desteklenecek veya bağlanmalıdır.
İçinde parlayıcı, patlayıcı maddelerin bulunduğu kapların kaynakla tamir bakımının yapıldığı durumlarda, bu depolar tamamen temizlenmeli, buharla temizlenmeli, daha sonra içine su doldurulduktan(Azot veya karbondioksit gibi asal gazlar ile veya benzeri ile doldurulacak) sonra, yetkili teknik elemanların nezaretinde en usta kişilere bu kaynak işleri yaptırılmalıdır.
Bu depolar, buharla yıkanabilecek ve içine su doldurulabilecek durumda değilse, çok özel olarak temizlenecek, raspalanacak, 24 saat su verilmek suretiyle karıştırılacak, en az iki saat havalandırılacak, ilgililerce kontrol edilecek, deponun uygun şekilde temizlenmediği kanaatine varılırsa , su veya buharla temizlemeye ve havalandırma işlemine devam edilecektir.
Yüksek yerlerde yapılan çalışmalarda , emniyet kemeri, baret, bağlama ipleri gibi kişisel korunma araçları verilecek ve bunların kullanılması sağlanacaktır.
KONUNUN ÖZETİ:
Bakım ve onarım işlerinin yapılmasında umulan faydalar:
1-Sistemin çalışmasını sağlamak,
2-Tesisin ömrünü uzatmak,
3-Arıza ve kaza olmadan tespit yapıp tedbir almak,
Eskimiş, yıpranmış, ömrü bitmiş parçaları değiştirmek.
BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA TÜRLERİ:
1- Elektriğe çarpılma:
a) Sistemin enerjisinin kesilmemiş olmasından,
b) Ortamın çok iletken bir ortam olmasından,
c) Kullanılan seyyar elektrikli cihazların izolasyonunun
uygun olmamasından,
d) Seyyar aydınlatma lambalarının düşük gerilimli(24 Volt)
olmamasından,
2- Hareketli kısımlarda yaralanma (Kayış-kasnak sistemleri, dişli, kaplın, operasyon noktalarında yaralanma şeklinde). Bu tür kazalar makine veya tezgah durdurulmadan tamir bakım yapılıyor olmasından dolayı meydana gelmektedir.
3- Zararlı zehirli gaz, toz ve sisler dolaysıyla zehirlenme ve boğulmaların meydana gelmesi; Bu tür kazaların meydana gelmemesi için öncelikle uygun havalandırma yapılmalı, yeterli olmaz ise uygun koruyucu maskeler kullanılmalıdır.
4- Parlama, patlama, yanma şeklinde meydana gelen kazalar.
Parlama patlama yanma ihtimali bulunan işyerlerinde çalışmaya başlamadan önce , parlama ve patlamaya karşı tedbir alınması önemlidir. Bu sebeple bu tür yerlerde izin belgesi uygulamasına azami dikkat gösterilmelidir.
5- Düşme şeklindeki kazalar. Düşme şeklindeki kazalar, yüksekte çalışmalarda uygun iskele ve platformların olmamasından, korkuluk olmamasından , ve emniyet kemeri kullanılmamış olmasından kaynaklanmaktadır.
6- Kişisel koruyucu malzemelerin (Baret, eldiven, emniyet ayakkabısı gibi) kullanılmamasından meydana gelen kazalar. Tamir bakım işlerinin yapıldığı yerler, çoğu zaman çalışanların çok aşına olmadıkları, şartları çok iyi bilmedikleri veya ortam şartlarını bilseler dahi bir an önce işi yapma gayreti içinde ortam şartlarına fazla dikkat etmemeleri sebebiyle, kafalarını bir yerlere çarpmaları, ayaklarına malzeme düşürmeleri, tuttukları malzemelerden ellerinin kesilmesi şeklinde kazalar meydana gelmektedir.
NORMAL ÇALIŞAMA ŞARTLARINDAN FARKLI OLARAK BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE KAZALARIN MAYDANA GELİŞ SEBEPLERİ ŞUNLARDIR:
1- Çalışmaların aceleye getirilmesi, planlı yapılmaması,
2- Gerekli yerlerden izin alınmaması, izin veren makamların gerekli tedbiri almaması,
3- Uzman kişilerin veya ekiplerin (Ani durumlarda bulunamaması ve kim bulunursa onla çalışma yapılması) bulunamaması veya ekiplerin noksan oluşu,
4- Çalışma ortamının uygun aydınlatılmamış olması,
5- Bakım onarın öncesinde, işe başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınmamış olması, işe apartopar başlanması,
6- Çalışma esnasında uygun tedbirlerin alınmamış olması,
7- İşin bitiminde, daha önce sökülmüş olan emniyet tedbirlerinin tekrar yerleştirilmemiş olması,
8- Bakım onarım esnasında tesiste meydana getirilen değişiklikler var ise bu değişikliklerin operatöre izah edilmemiş olması,
Bütün bu olumsuzluklar, bakım onarım işlerinde kazaların çok olmasına sebep olmaktadır.
BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE KAZA SEBEPLERİNİ VE KAZA
DAĞILIMINI GÖSTEREN BİR İSTATİSTİK ÇALIŞMASI
BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE GÜVENLİK TEDBİRLERİ
Bakım ve onarım işlerinin yapılmasında hedef:
1- Sistemin düzgün çalışmasını sağlamak,
2- Tesisin ömrünü uzatmak,
3- Arıza ve kaza olmadan, tespit yapıp
tedbir almak,
Bakım çeşitleri:
1- Arızı vuku buldukça (problem ortaya çıktıkça) tapılan bakın ve onarım,
2- Problem ortaya çıkmadan yapılan (Programlı) bakım ve onarım,
a) Parça değişikliği yapmadan bakım,
b) Ömrü bitmiş parçalar değiştirilerek yapılan bakım,
BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE ÇOK RASTLANAN KAZA ÇEŞİTLERİ
1-Elektriğe çarpılma:
a) Sistemin enerjisinin kesilmemiş olmasından,
b) Ortamın çok iletken bir ortam olmasından,
c) Kullanılan seyyar elektrikli cihazların izolasyonunun
uygun olmamasından,
d) Seyyar aydınlatma lambalarının düşük gerilimli(24 Volt)
olmamasından,
2- Makine ve tesislerin veya tesisteki herhangi bir parçanın ömrünun bitmiş olmasından dolayı meydana gelen kazalar.
3- Hareketli kısımlarda yaralanma. Bu tür kazalar makine veya tezgah durdurulmadan tamir bakım yapılıyor olmasından dolayı meydana gelmektedir.
4- Zararlı zehirli gaz, toz ve sisler dolaysıyla zehirlenme ve boğulmaların meydana gelmesi;
5-Parlama, patlama, yanma şeklinde meydana gelen kazalar.
6-Düşme şeklindeki kazalar.
6-Kişisel koruyucu malzemeler kullanılmamasından meydana gelen kazalar.
BAKIM VE ONARIM İŞLERİNDE KAZALARIN MAYDANA GELİŞ SEBEPLERİ
1-Çalışmaların aceleye getirilmesi, planlı yapılmaması,
2-Gerekli yerlerden izin alınmaması, izin veren makamların gerekli tedbiri almaması,
3-Uzman kişilerin veya ekiplerin (Ani durumlarda bulunamaması ve kim bulunursa onla çalışma yapılması) bulunamaması, veya ekiplerin noksan oluşu,
4-Çalışma ortamının uygun aydınlatılmamış olması,
5-Bakım onarın öncesinde, işe başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınmamış olması, işe apar topar başlanması
6-Çalışma esnasında uygun tedbirlerin alınmamış olması,
7-İşin bitiminde, daha önce sökülmüş olan emniyet tedbirlerinin tekrar yerleştirilmemiş olması,
8-Bakım onarım esnasında tesiste meydana getirilen değişiklikler var ise bu değişikliklerin operatöre izah
edilmemiş olması,
9-Malzemelerin uygun kullanılmaması (Emniyet kemerinin iskele gibi kullanılması gibi)
ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER
Tamir bakım işinin planlı yapılması, Beklenmedik arızalar için de plan yapılması,
2.Gerekli yerlerden izin alınması (İzinlerin yazılı belgeye dayandırılması)
3.İzin veren makamların gerekli tedbirleri alıp izin vermesi
4.Bakım onarım ekibinin işe başlamadan önce gerekli tedbirleri alması,
5.Onarım süresince tedbirli çalışması,
6.İşin sonunda gerekli tedbirleri alması,
7.Yapılan bakım ve onarımın, görülen arızaların kayda alınması, bilgi akışının muntazaman sağlanması,
8.Uzman kişilerin çalıştırılması,
9.Makine yapımcılarının tavsiyelerine dikkat edilmesi,
10.Denetim hizmetinin aksatılmaması,
11.Uygun takım çantaları verilmesi,
12.Zararlı, zehirli, Parlayıcı, patlayıcı gazlara karşı tedbir alınması(Havalandırma sağlanması, maske kullandırılması, yangına karşı tedbir alınması)
13.Tank ve depo içinde mekanik karıştırıcılar varsa bunların durdurulup takozlanması,
14.Parlayıcı, Patlayıcı maddeler bulunan tankların, veya bu maddelerle kirlenmiş tankların, varillerin, kaynakla tamiri yapılmadan önce gerekli şekilde temizlenmesi, içine su veya asal gaz doldurulması,