Yaşamımızı kolaylaştıran elektrik, dikkatli kullanılmadığında can ve mal kaybına neden olabilir.Elektrik çarpması, elektriğin dikkatsizce kullanılması sonucu oluşan tehlikeli bir olaydır.
Tellerde elektrik olup olmadığını gözle göremediğimiz için elektrik taşıyan kablolara temas etmemeye özen göstermeliyiz.Çünkü vücudumuzun elektrikle teması ölüme yol açabilecek kadar tehlikelidir.
Elektrik kazalarının etkisi, gerilim taşıyan parçalara dokunma anında vücuttan geçen akımın şiddetine bağlıdır.
Elektrik akımının insan vücudundaki etkileri :
Akım şiddeti
Fizyolojik belirtisi
0.01 mA
Akımın hissedilme sınırı,elde gıdıklanma
1-5 mA
Elde uyuşma, el ve kol hareketinin zorlaşması
5-15 mA
Elde, kolda kramp başlaması, tansiyon yükselmesi
15-25 mA
Kasılmalar artar, ancak kalp etkilenmez
25-80 mA
Tahammül edilebilir akım şiddetidir
80-100 mA
Kalpte fibrilasyon meydana gelir, şuur kaybolur
İnsan vücudu elektrik akımını iletir.
Doğru akımın kimyasal etkisi ile vucuttaki kanda ayrışma yaptığı bilinmektedir. Bu açıdan frekansı sıfır olan ve tek yönde akan doğru akım, belirli bir frekansla yönünü değiştiren alternatif akıma göre daha tehlikelidir.
Elektrik akımı, vücuttaki hücreleri elektroliz eder, sinir sistemini felç eder ve solunum sisteminin çalışmasını engelleyerek kalbin durmasına yol açar. Ayrıca vücudun iç ve dış kısmında yanıklara neden olur. Böylece solunum ve kan dolaşımı durduğundan kesin ölüm hali meydana gelir.
Elektrik çarpmalarında ciltteki yaranın görüntüsü ile iç organların uğrayabileceği hasarın miktarı arasında doğru bir orantı yoktur.
Elektriğe temas eden noktalar arası mesafe kısa ise arada kalan doku şiddetle ısınır ve yanar. Yanık elektrik akımının kuvvetine bağlı olarak artar.
İnsan vücudu akıma karşı direnç sergiler. Bu direnç insanın fizyolojisine, mesleğine,mensubu olduğu ırka göre değişir.
Ortalama değerlerle;
iki el arasında 4 kiloohm,iki ayak arasında 6,5 kiloohm el ile ayakkabılı ayak arasında 3 kiloohm,bitiştirilmiş iki el ile ayak arasında 1,8 kiloohm direnç olduğu saptanmıştır.
İnsan vucudunun, 50 volta kadar olan gerilimlerden tehlikeli şekilde etkilenmediği gözlenmiştir. Bu nedenle 110 volt, 220 volt, 380 volt gerilim taşıyan şebekeler ile yüksek gerilimli iletim hatları çok tehlikelidir. Gerilim için verilen tehlike sınırı gibi,akım siddeti içinde tehlike sınırı vardır.
Elektrik çarpması sonucu:
Bilinç kaybı
Solunum-kalp durması
Elektrik yanıkları
Çarpmanın etkisiyle yerinden fırlama-düşme sonucu kafa, omurilik, göğüs veya karın yaralanmaları meydana gelebilir.
Elektrik kazalarının oluş nedenleri :
Yeterli bilgiye sahip olmamak,
Çalışanların kendilerine aşırı güvenmeleri, risk alması,
Çalışanların işlerini benimsememesi,
Acelecilik, dikkatsizlik ve özen göstermeme,
Yeterli koruyucuların kullanılmaması,
Periyodik kontrollerin yapılmaması,
Makine ve aletlerin çıplak metal kısımlarının topraklanmamış yada gerekli yalıtımın yapılmamış olması.
Alınması Gerekli Önlemler:
1)Arıza bölgesine giderken gerekli araç ve gereçler tam olmalı ve bunların sağlam olmasına dikkat edilmeli.
2)Arıza yerine gidildiğinde bozulma nedeni öğrenilmelidir.Daha sonra enerji kesilerek uyarı levhası asılmalı ve gerekli önlemler alındıktan sonra onarıma geçilmelidir.
3)Arızalı aygıt ve makinelerin yapısı ve çalışması ile elektrik donanımı hakkında bilgi sahibi olunmalıdır.
4)Çalışma sırasında işe yoğunlaşılmalı.
5)Elektrik arızaları mutlaka elektrik teknisyeni tarafından onarılmalı,yetkili olmayan kişiler müdahale etmemelidir.
6)Sigortaları tel sararak yenilemeyin, orjinal malzeme kullanın.
7)Çıplak elle akım taşıyan hatlara dokunulmamalıdır.
8)Islak elle elektrik anahtarlarının konumu değiştirilmemelidir.
9)Atelye içinde veya işçilerin erişebileceği yerlerde bulunan tevzi tabloları, panoları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içine konulacak veya bunların tabanı, elektrik akımı geçirmeyen malzeme ile kaplanmış olacaktır.
ELEKTRİK KAZALARINDA İLK YARDIM
1 – Ortamın güvenli hale getirilmesi:
Olay yerine ilk gelen kişiler için öncelik, daha fazla kişinin akım ile temas etmesine engel olacak tedbirleri alarak çevre güvenliğini sağlamak olmalıdır. Daha sonra ise şalterden veya sigortadan elektrik akımı kesilmeli, bu yapılamıyorsa elektrik kaynağı ile kazazedenin teması iletken olmayan (yalıtkan) bir cisim kullanılarak kesilmelidir.
Elektrik akımının kesilmiş olduğundan mutlak emin olunmadan kazazedenin vücuduna temas edilmemeli ve iletken zemine veya malzemeye basılmamalıdır.
2 – Kazazedenin hayati fonksiyonlarının değerlendirilmesi ve kalp-solunumun yeniden canlandırılması:
Akımından uzaklaştırılmış kazazedenin öncelikle bilinç durumu
değerlendirilir, vücudunu sıkan kemer, kravat vb. çıkarılır veya gevşetilir.
Bilinç kapalı ise ağız içi kontrol edilir. Kazazedenin ağzında takma diş, yabancı cisim varsa çıkarılmalıdır.
Daha sonra solunumu kontrol edilip, durmuş ise derhal suni solunuma başlanmalıdır, ardından dolaşım kontrolü yapılmalıdır, kalp durmuş ise en kısa sürede dış kalp masajına başlanmalıdır .
Solunum ve dolaşımı var şuuru kapalı ise sabit yan yatış pozisyonu verilmelidir.
3 – Elektrik yanıkları ve düşmelere bağlı yaralanmalarda yapılacak ilkyardım:
Muhtemel bir kafa veya boyun yaralanması varsa, omuriliğin korunması için hastanın hareket ettirilmemesi için
azami gayret gösterilmelidir.
Daha ileri bir yaralanmayı önlemek için hastanın yanan giysisi, ayakkabıları ve kemeri çıkartılmalıdır.
• Vücuduna yapışmış durumda bulunan giysiler çıkartılmamalıdır
• Yanık bölgesinde bilezik, künye, yüzük varsa kesilerek çıkarılmalıdır
• Yanık üzerine yoğurt, salça, diş macunu sürülmemelidir
• Hastayı zaman kaybetmeden hastaneye götürülmelidir
• Yanık yerine asla yağ, krem, diş macunu, kolonya, pudra gibi maddeler uygulanmamalıdır
• Temiz bir sargı beziyle yanık yerinin üstü tam olarak kapatılmalıdır.
Genel tanımlar:
1) Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir.
2) Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir.
3) Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir.
4) Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir.
Elektrik Kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir.
Elektrik İç Tesisleri:
a) Sürekli elektrik tesisleri:
Yapıların yada kümelerinin içinde, bitișiğinde yada bu yapılara ek olarak bunların dıșında sürekli kullanılmak için kurulan asansör tesisleri dıșındaki alçak gerilimli her türlü tesislerdir.
Yapıların iç aydınlatma, kuvvet, alçak gerilim kompanzasyon tesisleri, çağırma, alarm, arama,yıldırımlık, akü, doğrultmaç (redresör) hoparlör, anten, telefon ve televizyon tesisleriyle, bu yapıların bahçe aydınlatma tesisleri ve yukarıda açıklanan tesislerin dıșarıda kurulan bölümleri sürekli tesis sayılır.
b) Tesis yaptıran kimsenin arazisi ile sınırlı enerji nakil hattı içermeyen, bağımsız alçak gerilimli elektrik tesisleri (bir ev, bağ veya bahçenin yalnızca kendi gereksinimlerini karșılamak için tahsis edilecek motopomp tesisi ve benzeri tesisler)
c) Geçici elektrik tesisleri
Geçici elektrik tesisleri yukarıda (a) ve (b) madde bölümlerinde açıklanan tesislere bağlanmıș olan yapıların içinde yada dıșında, sürekli tesisin ișletmeye açılmasına kadar kullanılmak
için geçici olarak kurulan ve sürekli olarak kullanılmayan alçak gerilimli her türlü tesislerdir.
Lunapark, panayır gibi tesisler ve șantiyeler geçici tesis sayılır.
FEN ADAMLARININ GRUPLANDIRILMASI:
Birinci grup:En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler.
İkinci grup:En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile orta okuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler.
Üçüncü grup:
En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup 1 öğrenim yılı süreyle bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar. (Elektrik İle İlgili Fen adamlarının Yetki, Görev ve Sorumlulukları Hak. Yönetmelik Madde:3)
Yıldırımdan Korunma
1- Yıldırıma karşı muhafaza edilecek binaların sınıflandırılması:
1. Grup : Patlayıcı maddelerin imali veya depolanması için kullanılan binalar.
2. Grup : Kolay yanıcı ve zor söndürülen maddelerin (kibrit, petrol, alkol, havagazı gibi imali istifi veya kullanılması için kullanılan depo ve binalar.
3. Grup : Tiyatro, cami, kilise, okul, üniversite binası, sergi binası, hapishane, fabrika; elektrik merkezi, su tevzi merkezi, büyük ticarethane, banka, kışla, depo, silo, otel, büyük han, demiryolu istasyon binası, mahkeme binası, müze, kütüphane gibi toplantı yerleri.
Bunlardan başka evvelce yıldırım düşen binalar ve bunların civarında bulunan inşaat ile, yangın tehlikesine maruz çatıları haiz olan binalar da bu grup dahilindedir.
4. Grup : 1 ila 3 No.lu gruplar haricinde olup yangın tehlikesine maruz çatıları haiz olmayan binalar.
5. Grup : İskeleti çelik, döşemeleri betonarme olup çatısı yanmayan malzemeden yapılmış ve çatı katında yangın tehlikesine maruz maddeler bulunmayan binalar.
Topraklama
Topraklama devresi, düşük dirençli iletkenden yapılmış olacak ve bağlandığı cihazın izolesinde meydana gelecek en büyük kaçağı (kısa devreyi) iletecek kapasitede olacak veya devrede, gerektiğinde o cihazı devreden çıkaracak, uygun bir devre kesme tertibatı bulunacak ve topraklama tesisatı, uygun bir şekilde korunacaktır. Elektrik iletkenlerinin mahfazaları, metal mahfaza boruları, elektrik teçhizatının metal koruyucuları ve diğer gerilim altında bulunmayan yalıtılmış kısımları uygun bir şekilde topraklanacaktır. Alternatif veya doğru akımla çalışan çıplak metal kısımlı elektrik cihazları, uygun bir şekilde topraklanacaktır. Topraklama sisteminin uygunluğu yılda bir defa direnç ölşçümü yapılarak kontrol edilerek belgelendirilecektir.
Topraklama Kontrolü
Topraklama tesisatı periyodik olarak en az yılda bir, yer değiştirebilen işletme elemanları için 6 ayda bir defa yetkili teknik elemanlar tarafından muayene ve ölçümleri yapılmalıdır. Yapılan muayene, ölçüm ve kontrol sonucu düzenlenecek belge, işyerinde bulundurulmalıdır. Kontrol, ölçüm ve muayenelerde ölçüm noktaları, motor güçleri, çalışma gerilimi, motor nominal akımı, sigorta açma akımı, iletken tertibi, ölçülen topraklama direnci, hesaplanan topraklama direnci ve sonuçlar belgede açıkça belirtilmelidir. Kontrol, ölçüm ve muayeneler, Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği’nin Madde 10-Ek-P hükümleri çerçevesinde yapılmalıdır.
Elektrik üretim iletim ve dağıtım tesislerinin topraklama tesisatı, hatlar hariç iki yılda bir, enerji nakil ve dağıtım hatlarının topraklamaları ise en geç 5 yılda bir muayene, ölçme ve denetlemeye tabii tutulmalı, ölçüm sonuçları kaydedilmelidir. Toprak hatları kolay muayene edilecek şekilde çekilmiş olmalıdır. Toprak bağlantı hatları açık çekildiği taktirde mekanik ve kimyasal etkilerden korunmuş olmalıdır.
KORUMA İLETKENİ ÖZELLİĞİ
Örgülü çelik iletkenler olup enerji nakil hatlarına düşebilecek olan yıldırımı çekerek toprağa verme vazifesi yapar.
Koruma bölgeleri 25 metre yüksekliğe kadar olan tesisler için geçerlidir.25 metreden yüksek yerler için koruma güvenliği azaltıllır.420 KV.’a kadar şebeke yapıları ortalama 25 metre yüksekliğindedir.
Kaçak Akım Rölesi ve Topraklama Kontaktörü
Elektrikli el aletleri üzerinde meydana gelebilecek kaçakların zararlı bir seviyeye gelmesinden önce, alete gelen elektrik devresini kesen güvenlik otomatikleri de uygun bir iş güvenliği tedbiri olarak kabul edilecektir.
Topraklamalı aletlerde, topraklama devresindeki kesinti halinde, aletin elektrik devresini kesen bir kontaktörün bulunması şekli de geçerli sayılacaktır.
Elektrik Yangınlarında Yapılması Gerekenler :
Gerilim altındaki elektrik eya benzeri etkili diğer tiplerde yangın söndürme cihazları, gerilim değeri ve tesis ile söndürme cihazları arasındaki uzaklıklara ait aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak kullanılacaktır.
Derinlik
15 kv’a kadar gerilimli tesislerde 1 metre
15/35 kv’a kadar gerilimli tesislerde 2 metre
35 kv’a kadar gerilimli tesislerde 3 metre